Komisja Archeologii Nowego Świata Komitetu Nauk Pra i Protohistorycznych PAN
Informacja wstępna na temat aktualnie realizowanych przez badaczy polskich
projektów n/t Archeologii Nowego Świata, według ośrodków (w porządku alfabetycznym)
I/ Kraków
Uniwersytet Jagielloński
Badania archeologii Ameryk na Uniwersytecie Jagiellońskim zapoczątkowali w latach 70 tych Andrzej Krzanowski (pierwsze polskie badania archeologiczne w Peru) i Janusz Kozłowski (badania nad kulturami preceramicznymi obszaru karaibskiego).
1. Zakład Archeologii Nowego Świata Instytutu Archeologii UJ
Obecnie Zakład tworzą Dr hab. Jarosław Źrałka, Prof. UJ, Dr hab. Radosław Palonka, Dr Michał Wasilewski oraz Dr Katarzyna Radnicka (poniżej powtórzono opis badań wedle strony zakładu, wykorzystanej za zgodą Kierownictwa tegoż).
Najważniejszym projektem zakładu są prowadzone od 2006 roku badania starożytnego miasta kultury Majów o nazwie Nakum oraz kilku mniejszych sąsiednich stanowisk, położonych w północno-wschodniej części Gwatemali. Prace polskich archeologów przyniosły wiele widowiskowych wyników, wśród których można wymienić odkrycie niewyrabowanych grobowców królewskich, unikatowego kanału na wodę o funkcjach rytualnych i praktycznych, jednej z najstarszych w Mezoameryce łaźni parowych oraz nowych płaskorzeźbionych stel i inskrypcji, które rzucają nowe światło na historię samego Nakum oraz pobliskiego regionu. Do najnowszych realizowanych w Gwatemali projektów należą prace wykopaliskowe w Chajul (wyżyny Gwatemali, kierowane przez mgr. Magdalenę Krzemień) oraz konserwacja i dokumentacja fresków z okresu kolonialnego, znajdujących się w prywatnych domach Indian (Majów Ixil) w tej samej miejscowości.
We współpracy z badaczami z UMK i UW prowadzony jest również projekt badań z zakresu archeologii podwodnej w jeziorze Peten Itza kierowany przez mgr Magdalenę Krzemień.
Od 2011 roku na terenie stanu Colorado (USA) realizowany jest Projekt Archeologiczny Sand Canyon-Castle Rock, którym kieruje dr hab. Radosław Palonka. Badania projektu prowadzone są w południowo-zachodniej części Colorado, w tzw. regionie Mesa Verde, na terenie prawnie chronionego obszaru Canyons of the Ancients National Monument i skupiają się na analizie osadnictwa i zmianach społeczno-kulturowych w prekolumbijskiej kulturze Indian Pueblo oraz dokumentacji sztuki naskalnej (petroglifów i malowideł).
Pod auspicjami Zakładu Archeologii Nowego Świata prowadzone są również badania w Peru, na stanowisku Cerro Colorado (kultura Chancay), którymi kieruje mgr Łukasz Majchrzak, współpracownik dra hab. Andrzeja Krzanowskiego. Wynikom tych prac poświęconych jest szereg artykułów opublikowanych wspólnie z peruwiańskim archeologiem Pieterem Van Dalenem.
Dra Hab. Andrzej Krzanowski, który był jednym z pionierów archeologii andyjskiej w Polsce, związanym kolejno z Pracownią Ameryki Łacińskiej (Instytut Geografii UJ), potem Katedrą Ameryki Łacińskiej (Amerykanistyka UJ) jest obecnie na emeryturze, ale jest nadal aktywny zawodowo: w 2017 roku opublikował zbiór tekstów pt. „Essays on archaeology and ethnology of Peruvian Andes / Ensayos sobre arqueologia y etnologia de los Andes Peruanos”.
Dr Krzysztof Tunia, z Instytutu Archeologii i Etnologii PAN, uczestnik Polskiej Wyprawy Naukowej w Andy (sezony 1978 1985 i 1987), obok prac w Polsce, głównie nad okresem neolitu, kontynuuje swe zainteresowania amerykanistyczne. Był on m.in. współredaktorem specjalnego tomu (v. 39, 2019) czasopisma Estudios Latinoamericanos dedykowanego Andrzejowi Krzanowskiemu.
.
Więcej:
www.nakumproject.pl
Najnowsze publikacje:
Majchrzak, Łukasz, Pieter van Dalen Luna, i Tomasz Goslar. „RADIOCARBON DATING OF PRE-COLUMBIAN PERUVIAN FUNERARY BUNDLES OF THE CHANCAY CULTURE”. Radiocarbon 63, nr 1 (luty 2021): 177–93. https://doi.org/10.1017/RDC.2020.110.
Palonka, Radosław, Kathleen O’Meara, Katarzyna Ciomek, i Zi Xu. „Ancestral Pueblo Settlement Structure and Sacred Landscape at Castle Rock Community, Colorado”. Antiquity 94, nr 374 (kwiecień 2020): 491–511. https://doi.org/10.15184/aqy.2020.31.
Źrałka, Jarosław, Christophe Helmke, Bernard Hermes, Wiesław Koszkul, Carmen Ting, Ronald Bishop, i Dorota Bojkowska. „POLITICAL ALLIANCES AND TRADE CONNECTIONS OBSERVED IN THE CERAMIC RECORD OF THE CLASSIC PERIOD: THE PERSPECTIVE FROM THE MAYA SITE OF NAKUM, GUATEMALA”. Ancient Mesoamerica 31, nr 3 (ed 2020): 461–75. https://doi.org/10.1017/S0956536120000152.
Krzanowski, Andrzej. Essays on Archaeology and Ethnology of Peruvian Andes/Ensayos sobre Arqueologia y Etnologia de los Andes Peruanos. Jagiellonian University Press, 2016 [2017]. https://www.cambridge.org/core/books/essays-on-archaeology-and-ethnology-of-peruvian-andesensayos-sobre-arqueologia-y-etnologia-de-los-andes-peruanos/46F428D5E4BBE6703FD0C52475F02AD5
II/ Poznań i Toruń
Uniwersytet Adama Mickiewicza w Poznaniu
Z Uniwersytetem Adama Mickiewicza związanych jest pośrednio dwoje ważnych badaczy. Dr Boguchwała Tuszyńska, która obroniła na UAM pracę doktorską zatytułowaną „Pozycja kobiety w świecie Majów w okresie klasycznym (250 – 900 n.e.)”, aktywnie uczestniczy w konferencjach naukowych i publikuje w zagranicznych czasopismach. Jej cieszące się dużym uznaniem publiczności artykuły popularnonaukowe ukazują się także na łamach „Archeologii Żywej”. Dr Tuszyńska jest również koordynatorem kursu Internetowego Maya Hieroglyphic Writing na Uniwersytecie Warszawskim, który jest jedną z najdłużej istniejących instytucji kształcenia starożytnego pisma i języka Majów w Europie.
Epigrafiką zajmuje się również dr Kajetan Jagodziński, pracownik Wydziału Kultury Europejskiej UAM, który część swojej pracy doktorskiej „Rola artysty w społeczeństwie Majów późnego okresu klasycznego” przygotował podczas pobytów na stypendiach w Universidad Complutense de Madrid, pod specjalną opieką przedwcześnie zmarłego Alfonso Lacadeny, wielkiego hiszpańskiego naukowca zajmującego się epigrafiką Majów.
Więcej:
„Kukurydza i propaganda -Rozmowa z Boguchwałą Tuszyńską”, https://przekroj.pl/nauka/kukurydza-i-propaganda-lukasz-kaniewski
https://przedkolumbem.blogspot.com/
Uniwersytet Mikołaja Kopernika w Toruniu
Andrzej Karwowski, który obronił pracę doktorską poświęconym kulturze starożytnych Majów na Uniwersytecie Mikołaja Kopernika w Toruniu, od 2006 roku prowadzi (obecnie we współpracy z poznańską fundacją „Czysty Świat”) badania w boliwijskiej Amazonii.
Najnowsze publikacje:
Karwowski A., Estilos de cerámica de la región sur del bajo río Beni en tiempos prehispánicos en el contexto de investigaciones en Uaua-uno y Copacabana, Chachapuma. Revista de Arqueología Boliviana 10: 5-18 (2021).
Jagodziński, Kajetan, Rola artysty w społeczeństwie Majów późnego okresu klasycznego: na podstawie analizy epigraficznej zachowanych sygnatur skrybów i rzeźbiarzy. Poznań: Wydawnictwo Naukowe UAM, 2019.
Tuszyńska, Boguchwała i Kajetan Jagodziński. „JĘZYKOWO-KULTUROWE KONSEKWENCJE KONTAKTU MAJÓW Z HISZPANAMI”. Scripta Neophilologica Posnaniensia 19 (2019): 281–97. https://doi.org/10.14746/snp.2019.19.19.
III/ Warszawa
Uniwersytet Warszawski
Ważną jednostką jest prowadzące i koordynujące grupę projektów archeologicznych Centrum Badań Andyjskich UW, kierowane przez profesora Mariusza Ziółkowskiego, a także dwie komórki Wydziału Archeologii UW: Katedra Archeologii Ameryk (kierowana przez profesora UW dr hab Miłosza Giersza) i Pracownia Archeologii Wybrzeży Pacyfiku i Dalekiego Wschodu (kierowana przez dra Macieja Sobczyka).
1. Centrum Badań Andyjskich UW
Centrum Badań Andyjskich prowadzi szereg projektów związanych ze stanowiskiem Machu Picchu (prowadzone we współpracy z Parkiem Machu Picchu) i innymi stanowiskami w dolinie Urubamby, podczas których zespół profesora Ziółkowskiego (we współpracy z profesorem J. Kościukiem) dokonał ważnych odkryć związanych ze stanowiskiem Mirador de Inkaraqay – precyzyjnego obserwatorium astronomicznego w pobliżu Machu Picchu, czy badań nad unikatowym kompleksem ceremonialnym w Chachachambie obok Machu Picchu (kier. Dominika Sieczkowska). Z Centrum prowadzony jest również projekt badań bioarcheolog Dagmary Sochy (we współpracy z Museo Santuarios Andinos w Arequipie) nad zmumifikowanymi szczątkami dzieci składanych w ofierze przez Inków. W ramach współpracy z instytucjami badawczymi z krajów spoza regionu andyjskiego prowadzone są również badania geoarcheologiczne w Gwatemali (kier. Michał Gilewski, we współpracy z Parque Arqueológico Nacional Tak’alik Ab’aj)
2. Katedra Archeologii Ameryk Wydziału Archeologii UW
Badania terenowe Katedry Archeologii Ameryk realizowane są obecnie na trzech stanowiskach. Pierwszym jest Castillo de Huarmey, Peru, na którym w 2013 roku zespół pod kierownictwem profesora Miłosza Giersza i dr hab. Patrycji Prządki-Giersz (Artes Liberales UW) dokonano niezwykle ważnych, rzadkich i wielce widowiskowych odkryć monumentalnego grobowca z przedstawicielami elit kultury Huari, gdzie zostały odkryte 58 zmumifikowanych ciał (a także 1200 artefaktów, w tym srebrne misy, złote kolczyki oraz broń z brązu). Pozyskane dane pozwoliły na przeprowadzenie interdyscyplinarnych analiz, wieloaspektowych wnioskowań i interpretacji na temat życia społecznego Huari. Ważne badania Katedry prowadzone są od 2016 roku przez dra hab. Janusza Wołoszyna na stanowisku Toro Muerto, Peru, jednym z największych, bo znajdującym się na obszarze ponad 50km2, najważniejszych kompleksów sztuki naskalnej w Amerykach i gdzie badacze przeprowadzili bardzo dogłębne prace dokumentacyjne i badawcze. W Salwadorze badania na San Isidro (dept. Sonsonate) prowadzi dr Jan Szymański, jest to ciekawe i do tej pory niemal nieprzebadane stanowisko, które według pierwszych wyników badań, może okazać jednym z ważniejszych stanowisk archeologicznych w Salwadorze.
3. Pracownia Archeologii Wybrzeży Pacyfiku i Dalekiego Wschodu Wydziału Archeologii UW
Pracownia prowadzi badania archeologiczne w Peru i Chile (na Wyspie Wielkanocnej). Kierownik pracowni dr Maciej Sobczyk prowadzi dwa projekty badawcze „He Henua Iraro – Rapa Nui. Podziemny świat Rapa Nui, (projekt realizowany we współpracy z Centrum Badań Andyjskich UW, Muzeum MAPSE Rapa Nui, Mau Henua Rapa Nui) oraz projekt „Apu Coropuna, archeologia wysokogórska południowych Andów peruwiańskich” (projekt realizowany we współpracy z Centrum Badań Andyjskich UW i Universidad Católica de Santa María, Arequipa).
4. Laboratorium Paleogenetyki i Genetyki Konserwatorskiej Centrum Nowych Technologii UW (CENT)
W laboratorium kierowanym przez prof. Piotra Węgleńskiego, powstał zespół młodych badaczy, dr Mateusz Baca, dr Martyna Molak-Tomsia, dr Danijela Popovic, specjalizujących się m.in. w problematyce badań paleogenetycznych populacji prekolumbijskich z obszaru Andów. Badania te realizowane są wspólnie z Centrum Badan Andyjskich UW. Ostatnim bardzo ważnym osiągnięciem tego zespołu było opublikowanie wyników badań nad populacją kultury Tiwanaku w prestiżowym czasopiśmie Science advances.
5. Inne jednostki UW
Oprócz wyżej wymienionych badania archeologiczne są prowadzone również na innych wydziałach/jednostkach Uniwersytetu Warszawskiego.
- Na Wydziale Artes Liberales w grupie badaczy (związanej z prowadzącym interdyscyplinarne badania zespołem profesor Justyny Olko) pracuje archeolog dr hab. Patrycja Prządka-Giersz, znana jako współkierownik badań w Castillo de Huarmey. W tym samym zespole Agnieszka Hamann prowadzi prace naukowe związane z archeologią badania nad starożytnym językiem wykorzystujące źródła epigraficzne i metody językoznawstwa kognitywnego.
- W Instytucie Studiów Iberyjskich i Iberoamerykańskich Uniwersytetu Warszawskiego (w Zakładzie Historii i Kultur Hiszpanii i Iberoameryki) pracuje zajmujący się badaniami archeologicznymi i historycznymi dr Rafał Reichert, dwójka doktorantów Karolina Juszczyk i Daniel Prusaczyk realizuje projekty badawcze.
- W Instytucie Muzykologii UW pracuje prof. UW. Dr hab. Anna Gruszczyńska-Ziółkowska, która prowadzi badania archeomuzykologiczne nad prekolumbijskimi kulturami Peru.
Więcej o badaniach naukowców z UW:
http://www.ceacusco.pl/en/projects/peru-bolivia.html
https://www.archeologia.uw.edu.pl/katedra-archeologii-ameryk/
https://www.livescience.com/64845-inca-ceremonial-baths-archaeology.html
Najnowsze publikacje naukowców z Uniwersytetu Warszawskiego
Danijela Popović, Martyna Molak, Mariusz Ziółkowski, Alexei Vranich , Maciej Sobczyk , Delfor Ulloa Vidaurre , Guido Agresti , Magdalena Skrzypczak , Krzysztof Ginalski,Thiseas Christos Lamnidis, Nathan Nakatsuka, Swapan Mallick and Mateusz Baca. "Ancient genomes reveal long-range influence of the pre-Columbian culture and site of Tiwanaku", Science Advances 24 Sep 2021, Vol 7, Issue 39, DOI: 10.1126/sciadv.abg7261
Ziółkowski, Mariusz, Jose Bastante Abuhadba, Alan Hogg, Dominika Sieczkowska, Andrzej Rakowski, Jacek Pawlyta, i Sturt W. Manning. „WHEN DID THE INCAS BUILD MACHU PICCHU AND ITS SATELLITE SITES? NEW APPROCHES BASED ON RADIOCARBON DATING”. Radiocarbon 63, nr 4 (sierpień 2021): 1133–48. https://doi.org/10.1017/RDC.2020.79.
Rafał Reichert 2021 „Od Cortesa do Bolivara. Zarys dziejów wojskowych w hiszpańskiej Ameryce kolonialnej”, Wydawnictwa PWN, Warszawa.
Socha, Dagmara M., Johan Reinhard, i Ruddy Chávez Perea. „Inca Human Sacrifices on Misti Volcano (Peru)”. Latin American Antiquity 32, nr 1 (marzec 2021): 138–53. https://doi.org/10.1017/laq.2020.78.
Druc, Isabelle, Miłosz Giersz, Maciej Kałaska, Rafał Siuda, Marcin Syczewski, Roberto Pimentel Nita, Julia M. Chyla, i Krzysztof Makowski. „Offerings for Wari Ancestors: Strategies of Ceramic Production and Distribution at Castillo de Huarmey, Peru”. Journal of Archaeological Science: Reports 30 (1 kwiecień 2020): 102229. https://doi.org/10.1016/j.jasrep.2020.102229.
Wołoszyn, Janusz Z., Liz Gonzales Ruiz, i Andrzej Rozwadowski. „The Petroglyphs of Toro Muerto: New Documentation and Discoveries at the Largest South American Rock Art Complex”. Antiquity 93, nr 372 (grudzień 2019). https://doi.org/10.15184/aqy.2019.200.
IV/ Wrocław
1. Uniwersytet Wrocławski
Na Uniwersytecie Wrocławskim, są prowadzone badania archeologiczne na terenie południowego Peru, które obejmują obszar wybrzeża Pacyfiku oraz dolin rzecznych departamentu Arequipa. Badaniami kieruje się prof. Józef Szykulski, wraz z grupą współpracowników z UWr (Jakubem Wanotem, Ewą Bewziuk, Karoliną Krajewską i innych ośródków m.in. dr hab. profesorem Karolem Piaseckim, drem Tomaszem Kołomańskim i innymi badaczami z Uniwersytetu Poznańskiego, Universidad Católica de Santa María w Arequipie, Universidad Central w Bogocie, Uniwersytetu Jagiellońskiego, Uniwersytetu w Łodzi oraz Muzeum Archeologicznego w Głogowie.
Badania finansowane były ze środków 7 Programu Ramowego Unii Europejskiej (projekt Tambo był wtedy koordynowany przez prof. Jana Burdukiewicza z UWr), Ministerstwa Nauki i Szkolnictwa Wyższego, Ministerstwa Kultury i Dziedzictwa Narodowego, Fundacji Banku Zachodniego WBK (Program Santander Universidades), Universidad Católica de Santa Maria w Arequipie oraz ze środków statutowych Uniwersytetu Wrocławskiego.
2. Politechnika Wrocławska
Politechnice Wrocławskiej badania nad pozostałościami prekolumbijskimi z wykorzystaniem nowoczesnych technik dokumentacji i badań prowadzą badacze pod kierownictwem profesora Jacka Kościuka z Katedry Historii Architektury, Sztuki i Techniki Wydziału Architektury (wraz z profesorem Rafałem Czernerem, dr inż. Bartłomiejem Ćmielewskim, dr inż. Anną Kubicką).
Te różnego rodzaju badania i prace konserwatorskie były prowadzone we współpracy z archeologami z Uniwersytetu Warszawskiego.
3. Instytut Archeologii i Etnologii PAN
W Ośrodku Badań nad Kulturą Późnego Antyku i Wczesnego Średniowiecza Instytutu Archeologii i Etnologii PAN, zajmująca się ceramiką średniowieczną mgr Sylwia Siemianowska we współpracy z badaczami z Uniwersytetu Warszawskiego przygotowała pracę doktorską poświęconej ceramice ze stanowisk peruwiańskich.
Więcej:
https://www.tuwroclaw.com/wiadomosci,sukces-wroclawskich-archeologow-w-peru-znalezli-cmentarzysko-i-dawne-obozowiska,wia5-3266-8208.html
Najnowsze publikacje:
Szykulski, Józef, i Jakub Wanot. „The Tiwanaku Tradition within the Tambo Valley, Southern Coast of Peru: Interpretation of Burial Contexts from La Pampilla 1”. Latin American Antiquity 32, nr 3 (wrzesień 2021): 577–94. https://doi.org/10.1017/laq.2021.18.
Kościuk, Jacek, i Mariusz Ziółkowski. „The Torreón of Machu Picchu: An Astronomical Observatory?” Teka Komisji Architektury, Urbanistyki i Studiów Krajobrazowych 16, nr 4 (30 grudzień 2020): 7–31. https://doi.org/10.35784/teka.2451.
Sadowski K., Siemianowska S., Sobczyk M. “Algunos aspectos del material cerámico del sitio de Maucallacta-Pampacolca, (dep. Arequipa, Perú). El análisis preliminar de la investigación petrográfica sobre la cerámica ceremonial de los basurales” Actas I Congreso Internacional de arqueologia del area centro sur andina, 250-265, (2018), Arequipa-Peru.